Sizin hiç taht sahibi dedeleriniz öldürüldü mü, kardeşiniz aklını oynattı mı, arabaya binmekte bir dakika geciktiğiniz için kurtulduğunuz bombalı suikasta uğradınız mı, her gün onlarca suikast ihbar aldınız mı, amcanız bilekleri kesilerek ve intihar süsü verilerek katledildi mi? Bunların hepsi hayatımın gerçekleri.
Kaplanın Sırtında kimilerince kızıl sultan, kimilerince de ulu hakan addedilen ve fakat ikisinden birine indirgenemeyecek kadar tartışmalı bir kişilikten hareket ediyor. Totalde 5 yıllık hummalı bir çalışmanın ürünü olan eser, II. Abdülhamid üzerinden masaya yatırılan bir geçmiş ve kavram dünyasını irdeliyor. Yapıtı ayrıcalıklı bir yere oturtansa hem kurgusal roman oluşu hem de upuzun bir kaynak listesi içerecek kadar gerçek olaylarla olan ilgisi.
Kitap, Hekim Atıf Hüseyin Bey’in toplamda 12 defterden oluşan hatırat niteliğindeki günlüklerinden sıkça yararlanıyor. Bu günlükler aslında 9 yıllık gibi epey uzun bir zaman dilimini kapsayan defterler. Defterlerde sadece sultanın hastalıkları, tedavi süreçleri ve ilaçları yok. Bunların yanı sıra sultanın kişisel yönlerini ve başından geçenleri anlatan ilk elden bilgiler de var. Sultanın özel hayatı, düşünceleri, inançları, sevdiği ve sevmediği durumlar da anlatımın bir parçası. Sultanın Avrupa seyahatleri, Batı ülkeleri hakkında düşünceleri ve siyasal duruşu da kitaba dahil. Elbette Alatini Köşkünde geçen münzevi ve iç hesaplaşmalara gebe Selanik günleri, daha doğrusu sürgün günleri de öyle. Bu dönemde sultana melankoli, paranoya ve kendisini sürekli ip üzerinde hissetmesine neden olan kuşku duyguları hakimdir. Kitapta tüm bu bilgilerin aktarılması II. Abdülhamid’e bambaşka bir pencereden bakılmasını sağlıyor. Beylerbeyi Sarayı zamanları ve devrik padişahın ölümüne değin yaşadıkları da biraz olsun es geçilmemiş.
Kitaba göre önceleri sultana temkinli ve belli belirsiz düşmanca bir hisle yaklaşan hekim, daha sonra peşin hükmünde yanıldığını anlıyor. Bu raddeden sonra sultanla dostane ve onu anlama fırsatı edinebileceği bir yakınlık kuruyor. Genelde kitaptaki bilgilerin kaynağı olarak da Hekim Atıf Hüseyin Bey referans gösteriliyor.
Dile kolay bir 33 sene, tamı tamına 396 ay saltanat sürmüş bir sultanın hazin bir şekilde ve bir gecede apar topar tahttan indirilişi, eserin odak noktası. Kitap, ismini tam olarak buradan alıyor. Livaneli, kaplana hükmetme ancak bineğin sırtından inildiğinde ya da kazara düşüldüğünde yine aynı kaplan tarafından parçalanma durumunu simgeleştiriyor. Bu metaforun anlamı da tahmin edilebileceği üzere iktidar kavramının ta kendisi.
II. Abdülhamid yakınları tarafından duyarlı bir aile babası olarak görülür. Dönemin hariciye bürokratları ve dış ülke yetkilileri tarafından o, uluslararası diplomasi konusunda bir satranç ustasıdır. Ününü, entrikaları ve beklenmeyen taktiklerine borçludur. 19. yüzyılın aydın kesiminin önemli bir kısmına sorulacak olunursa da jurnalcilik ağı oluşturan despot bir liderdir. Livaneli ise bu bilgi ve duyumların hiçbirine tam olarak kulak asmıyor ve bunlardan hareket etmiyor. Sultanın iyisiyle kötüsüyle tüm yönlerini ve yönelimlerini, kaynaklara dayanarak ortaya seriyor. Bu konuda yazar şu ifadeleri sarf ederek konuya açıklık getirmiş:
“Amacım tarihsel bir şahsiyeti ve o dönemin koşullarını olduğu gibi ortaya koymaktı. Ben kimseyle dövüşmüyorum, öyle bir niyetim yok, 120 seneki önceki şahsiyetlerle bir davam yok. Beni daha çok kişi hikâyesi ilgilendiriyor.”
Ancak yine de yazarın, II. Abdülhamid’in bir Batılılaşma yanlısı olduğuna dair oluşturduğu fikirsel bir pozisyon söz konusu. Romanın her sayfasında bunu hissetmek işten bile değil. Kitapta sultan, III. Selim ile filizlenen Batılılaşma atağını itinayla sürdüren biri olarak resmediliyor. Öyle ki sultan opera düzenliyor, kız mektepleri açıyor ve Avrupa endeksli saati hayata geçirmeye çalışıyor. Ayrıca Rembrandt resimlerine hayran ve Arthur Conan Doyle başta olmak üzere polisiye edebiyatının sıkı bir takipçisi. Sherlock Holmes’un yazarına o kadar hayran ki kendisine Mecidiye Nişanı takdim edecek kadar ileri gidiyor. Kısacası toplumsal hafızada zannedilenin çok ötesinde ve yer yer aksi istikametinde bir kişilik görüyoruz.
Tabii ki tüm bu ‘kişisel hikâye esaslı’ hakikatin açığa çıkış süreci, okuru kenetleyen başarılı bir kurguyla sentez hâlinde. Romandaki kurgu, önemli ve muğlak bir dönemi sürükleyici bir biçimde aktarmak için kullanılan bir tür tamamlayıcı. Okur, eleştirilen ya da övülen bir padişah olarak değil, tüm yönleriyle bir insan olarak II. Abdülhamid’i bulacak Kaplanın Sırtında yapıtında. Okur, Selanik’te baş gösteren kitlesel olaylarla tahta çıkan II. Abdülhamid’in on yıllar sonra yine aynı kente, Selanik’e sevk edilişine kadar süren uzun döneme temas edecek. Her şeyden önemlisi politik tartışmalar yumağında muğlaklaşmış ve anısı yıpranmış bir figürü özel ve insani tarafıyla, dahası madalyonun öteki yüzüne bakarak tanıma fırsatı edinecek.
Kaplanın Sırtında: İstibdat ve Hürriyet Şimdi Storytel’de
Zülfü Livaneli’nin üzerinde 5 yıl boyunca çalıştığı son kitabı Kaplanın Sırtında şimdi Mert Fırat‘ın seslendirmesiyle Storytel’de. Tarihsel roman türünün iyi bir örneği olan eseri dinlemek için Storytel’e katılabilirsin. Bu ve buna benzer sayısız eseri Storytel kitaplığında elinle koymuş gibi bulabilirsin!
Kitap ÖnerileriRomanSesli Kitap
